əslində çoxdandı bir çox entrysində yəqin ki içi mən daxil başqaları da hiss edirlər bir növ aqresiyanı. mən bu işlərə (yazarların entryləri haqqında nickaltı yazmaq) çox qarışmıram çoxdandı, zira kiməsə nəsə deyəndə mən sözlükdən çıxıb gedirlər. ona görə heçnə yazmıram. halbuki tək məqsədim mənə görə yanlış olan nöqtələri bildirməkdir. həmişə susuram ama bu (#202731) entrysinə dayana bilmədim, bir iki kəlam etmək istədim.
edwardın içinə düşdüyü bir şey var: mental diskriminasiya.
canı istədiyi müddətcə buna davam edə bilər əlbətdə orası mənim işim deyil. mən özüm də yeri gəldiyi zaman bunu edirəm. özümü cilovlamağa da çalışıram ama. daha əvvəl başqa bir yazımda da (#199729) gələcəyin diskriminasiyasının mentalizm olacağını bildirmişdim. daha doğrusu təxmin etmişdim.
insanların öz əllərində olmayan şeylərə görə onları qınamağa dəyməz. edward bəzən elə hərəkət edir ki sanki bir qara dəriliyə "sənin dərinin rəngi qaradır" deyib onu alçaldmaq kimi çıxır. zəkanı formalaşdıran iki şey var: genetika və ətraf mühit. genetikaya onsuz da qarışa bilmərik. ətraf mühitə gəldikdə isə, bu əsasən uşaqlıq illəridir ama yenə də yeniyetməlik bitənə qədər zəkaya təsiri olur. ama bir uşağın böyüdülmə forması, qidalanması və.s kimi bir çox amil var buna təsir edən. zəkanın formalaşması məsələsinin detallarına burda çox girməyəcəm. həm söhbət uzamasın həm vaxt getməsin.
əsas bu(#202731) entrydəki nöqtələri bildirib bitirəcəm:
- mən tibb universitetində oxumuşam üç il. və təxminən 900 nəfər sinif yoldaşım olub. tələbələrin bəhs edildiyi kimi necə eqoist olduğunu bilirəm. hətta zamanında mən də çox nifrət edirdim onlara. ama, o tələbələrin içindəki zəkalı olmayanlar özlərini zəkalı saymır, bilirlər zəkalı olmadıqlarını içdən içə, ama tibb tələbəsi olmağın verdiyi prestijdən yararlanıb şişirlər.
- edward bu adamları eqoist adlandırır. hansı ki özü zəka eqoistliyi edir. fiziklər eqoist olmalıdı, tibbçilər yox deyir bir növ. elə çıxır yəni. nüans isə odur ki, edwardın dəstəklədiyi eqoizmdə zəkalı olan insanın fəxr etdiyi şey əslində onun əlində olan bir şey deyil, genetikasının və ilkin uşaqlıq illərinin formalaşdırdığı şeydir. yəni bu ata pulu ilə fəxr etməyin sadəcə biraz daha tutarlı formasıdır. mən bu mövzunu çox-çox düşünürəm onu da deyim. məsələn sikik bir müdürüm var, milyonu olmasa da yarım milyonu var, bəzən özümü içdən içə onunla danışarkən düşünürəm və ona "sənin dəyərli heçnəyin yoxdur əslində, mənim isə zəkam var!" deyə qışqırıram. yəni gördüyünüz kimi edwardı qınadığım şeyi özüm də edirəm yeri gəldiyində. ama mən eqoist olduğumu qəbul edir, və bunun təbii olduğunu da bilir və başa düşürəm.
- edwardın etdiyi və bəyənmədiyim başqa bir şey: zəki olan hamının fizik/riyaziyatçı olması gərəkdiyini/olacağını sanır (kimi görünür). halbuki cavab çox sadədir: bir insan bunu sadəcə seçməyə bilər. vəssalam. ya başqa sahə seçə bilər ya heç bir sahə seçməyə bilər. fiziklərin zəka ortalaması yüksək ola bilər əlbətdə, ama bu bütün zəkalıların fizik olduğunu göstərmir. fizika üçün zəka lazım olduğunu göstərir. zəkalı biri sırf sevir deyə şair belə ola bilər. daha əvvəl fəlsəfə və ədəbiyyat haqqında "lazımsız, səfsətə, boş insan məşğuliyyəti" kimi entrylərinə rast gəlmişəm. tam belə olmaya bilər, ama təxmini bu civarda idilər. halbuki, fizik və mühəndislərdən başqa o qədər fərqli sahədə məhşur zəkası yüksək filosof, yazar, rəssam olub ki və var ki. ama bəli fizik, riyaziyyata istiqamətlənir çox yüksək zəkalı insanların çoxu, zira zəkanı ən yaxşı istifadə edəcəyən sahədir və "dəqiq" elmlərdir. bəs yaxşı zamanında o sahəyə istiqamətlənmə şansı olmayanları nə etməli? ya bunu seçməyənlər ya sevməyənləri? çox geniş prespektivdən baxmır məsələyə edward anladığım qədəri ilə. bu sanki bir insana sən almanı necə xoşlamaya bilərsən demək kimi bir şeydir. hər zəkalı insan fizikanı sevmək məcburiyyətində deyil, ya seçmir ya da sevmir. həyat sadəcə bir sahədə ixtisaslaşacaq qədər uzundur, biri həm fizika həm rəssamlıq, ədəbiyyat, musiqi, və s. və s. kimi mövzularda ixtisaslaşmaq istəyirsə nə etməlidir? cavab: seçim.
davam edirik,
- yazar qeyd edib: "ustegel bu iq verbal/math deye iki hisseye ayrilir"
xeyir, elə deyil. niyəsini deyəcəm ama ondan əvvəl cümlənin davamında yazarın özünün özünü necə səhv çıxarmasına baxaq:
"verbalda bioloqlar ve meselen psixoloqlar, sosioloqlar ve s. yuksek bala sahib olmali olduqlari halda eksine fizik ve riyaziyyatcilar verbalda bele bunlari 10 bal sallayir."
burası biraz gülməlidir. zira ikinci cümlə əməlli başlı özü-özünə ziddir başdan ayağa. çünki yazar deyir ki "belə olmalı olduğu halda, belə deyil". elmdə belə bir şey yoxdur. əgər bir şey olmalı olduğu halda deyilsə deməli ki elə deyilmiş onsuz da. zəka verbal ya math deyə hissələrə ayrılmır. burada yazar ya *bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olmaq* səhvinə düşüb, ya da səhv məlumata sahibdir. bu bir *mif*dir gəzir ortalıqda, insan beyninin 5-10%ni işlədir məsələsi kimi, zəkanın birdən çox forması olması mifi də çox yayğındır internetdə, " multiple intelligences" deyilir buna. *howard gardner* irƏli sürüb iddianı və zəkanın yeddi fərqli forması olduğunu iddia edib, ligiustik, atletik, musiqi zəkası və.s
ancaq bu bir iddiadır, daha doğrusu zəkanın tərifini dəyişdirir və işin içinə istedad və qabiliyyəti də aid edir. hansı ki ənənəvi zəka tərifi hələ ki öz yerini qoruyur elmi çevrələrdə. rəsmi olaraq qəbul olunan və tətbiqatlaral təsdiqlənən məsələ zəkanın tək mərkəzli olmasıdır. buna *g factor* deyilir. matematikada yaxşı biri, verbal olaraq da yaxşı olmalıdır. və ya verbalda bir yaxşı biri pis olan iki fərddən verbalda yaxşı olanı matematikada da yaxşı olmalıdır kimi. sadəcə "bilgi" yetərsizliyi ola bilər. əlimdəki kitaba əsasən yazıram bu məlumatları, diləyən googllayıb daha da dərindən araştırsın, ama hər oxuduğunuza da inanmayın əlbətdəki.
çoz uzadı həqiqətən, bu mövzuları sözlükdə ayrı ayrı başlıqlarda yazmağa həvəs yox idi heç, çoxdandı yazmaq istəyirdimsə də.
edward, səhv anlamasın, əxlaq dərsi vermirəm mən. heç bir insan əxlaqlı olmaq zorunda deyil. etik olmaq zorunda deyil heç kim. biri sırf daha zəkalıdır deyə, zəkalı olmayan birini aşağılayırsa kimsə ona bunu edə bilməzsən deyə bilməz. əlbətdəki edə bilər. əxlaq, etika, sadəcə işlərimiz yolunda getsin deyə zaman-zaman büründüyümüz rollardır. bəziləri bunu o qədər ciddiyə alır ki, həyatlarını onun üstünə qurur.
edward istdəyi kimi davrana bilər yəni, ortalama zəkanın üstündə olduğu üçün hamını hər dəfə aqressif formada tərsləyə bilər. sadəcə yerinə düşməyən şey odur ki, edward özü bunu edir, ama həm də kimlərisə eqoist ya əxlaqsızlıqla günahlandırır. axı? bəs? sən özün?
dediyim kimi eyni şey məndə də var, bildirməsəm də, insanlarla özüm arasında bir diskriminasiya qururam, bəzən qışqırmaq istəyirəm insanların üzünə "necə də axmaqsan!" deyə. ama bunu sadəcə özüm özlüyümdə etik saymıram deyə susuram. yoxsa vecimə aldığım heç bir etik/əxlaq qaydası yoxdur, h-e-ç-b-i-r. sadəcə bəzən insanların xətrinə dəyə bilmirəm, pis oluram. zira bir insanı nə ilə acılayırsan acıla, məncə, zəka səviyyəsi ilə acılamaq ən pisidir. eqo, insanı həyatda saxlayan şeydir, və hərə bir şey ilə tərifləyir özünü, ən əsas və tutarlıları zəka, bilgi, qabiliyyətdir məncə. geri qalanı illuziyadır. bahalı maşın kimi, əlində özünü dəyərli hiss edəcək heç bir şeyi olmayan insanlar əşyalarla dəyərlərini yüksəltməyə çalışırlar. bunu görürsən, bilirsən, ama gedib bunu o insana demirsən sənin xoşuna gəlməz çox böyük bir hərəkət etmədiyi müddətcə. edward isə, hər dəfə sözlükdəki yazarlarla belə, olduqca aqresiya ilə üzlərinə vurur sanki onun zəkalı olub digərlərinin olmamasını.
azərbaycan xalqı yazıq və özünün də bildirdiyi kimi zəkası aşağı xalqdır. yaxşı bəs sən zəkasının aşağı olduğunu bildiyin xalqı bəzən elə şeylərlə günahlandırırsan ki, o şeylər üçün zəka lazımdı. bunu hamımız çox vaxt edirik, bu əslində içimizdə o torpaqlarda doğulub və böyümmüşlüyün yaratdığı peşmanlıq səbəbi ilə edirik. daha çox yeniyetmə vaxtlarda edirik bunu.
məsələlərə obyektiv baxmağı bacarmaq hər zəki insana nəsib olmur, daha doğrusu nəsib deməyək, hər zəki insan elə olmur. olduqca subyektiv, kinli və aqressif zəkalı insanlar var, ona daha geniş baxış bucağına sahib olmağı arzulayıram. zaman keçdikcə əldə ediləcək bu da. mən məsələn, hər dəfə keçmişdəki mənə baxıb səhvlərim və dar düşüncəliliyim səbəbi ilə gülürəm. sabahda bugünkü mənə gülməyim arzusu ilə.
tanım: hal hazırda sözlükdə olmasından ən çox məmnun olduğum 3-5 yazardan biri.
edit: əgər burada bəhs etdiyim radio yayımı
nı etməyə həvəs olsa, baş tutsa 11 martda, bu məsələnin sözlüyü maraqlandıran hissəsinə də toxunmağa çalışacam.